Chcesz zmiany? Zacznij od ławek. O aranżowaniu szkolnej klasy.
Szkolna ławka
Pamiętacie Państwo swoją klasę? Salę lekcyjną, w której się uczyliście? Co przychodzi Wam na myśl? Jakie obrazy pamiętacie?
Jeśli chodziliście do szkoły w Polsce 20-30 lat temu to jest najbardziej prawdopodobne, że Wasza klasa miała zieloną lub czarną tablicę, ławki jedno lub dwuosobowe ustawione w kilku rzędach przodem do tablicy. W tej ławce, (Siedzieliście cały rok z jedną koleżanką/kolegąko w ławce)- wybranej przez siebie lub wskazanej przez nauczyciela- spędzaliście w szkole całe miesiące pilnie przepisując z tablicy, słuchając nauczyciela, podnosząc rękę aby zabrać głos. Szkolna ławka, tablica, kreda, mundurek – to elementy wyposażenia, które pamięta wielu dzisiejszych nauczycieli.
Polska Szkoła dzisiaj
A jak wygląda klasa polskich dzieci dzisiaj? Na pewno zmieniły się ławki, pojawiły fajniejsze tablice i sprzęty. A jak ustawione są ławki? Nadal najczęściej przodem do tablicy prawda? I choć od lat się mówi o potrzebie zmiany aranżacji klas szkolnych, a czasem tych zmian pojedynczy nauczyciele dokonują, to właśnie taka nadal jest codzienność polskiej szkoły.
Dwieście lat temu takie rozwiązanie miało swoje uzasadnienie, bo dostęp do wiedzy był dla wielu uczniów mocno ograniczony. W XXI wieku sytuacja jest diametralnie inna. Jednak w wielu szkolnych klasach ławki wciąż ustawione są tak jak dwieście lat temu.
W Polsce ponoć inne ustawienie ławek niż w rzędach generuje problemy. Gdy do szkoły
przychodzi sanepid, inspektorzy mówią, że tak być nie może, bo to grozi uczniom
skrzywieniem kręgosłupa. I rzeczywiście grozi, jeśli nauczyciel nie może oderwać się od
tablicy. Ale gdyby spróbował?
Frontalno-szeregowe ustawienie ławek w klasie z biurkiem nauczyciela jako centralnego
punktu sali obsadza nauczyciela w roli osoby, która wszystko wie – a uczniów w roli osób, które mają biernie się przysłuchiwać i ze sobą nie rozmawiać. W konsekwencji trudno wprowadzić kulturę dyskusji czy zachęcić uczniów, aby słuchali siebie nawzajem – uczniowie widzą swoje plecy, a to nie sprzyja współpracy.Przy tym ustawieniu wszyscy mają być skupieni na nauczycielu i tablicy. I naturalnie są
momenty na lekcji, kiedy takie ustawienie ławek i takie skupienie na nauczycielu czy na
tablicy jest potrzebne i ma swoje uzasadnienie. Ale czy zawsze tak powinna wyglądać
przestrzeń klasy?
Jolanta Okuniewska, nauczycielka nominowana w 2015 r. do Global Teacher Price,
nauczycielskiego Nobla, pisze:
Od wielu lat moje biurko stoi pod oknem równolegle do ściany
i służy mi raczej jako podręczny stół na materiały do zajęć.
Rezygnacja z biurka stojącego na przodzie klasy automatycznie zmienia poruszanie się nauczyciela i uczniów w jej przestrzeni. Wymusza inne techniki pracy. Ułatwia kontakt z prowadzącym zajęcia, gdyż nie wymaga od dzieci i młodzieży przekroczenia linii władzy. Przypomnijmy sobie, jak w dzieciństwie reagowaliśmy na budzące lęk słowa: Podejdź do biurka…
Przestrzeń w holenderskiej szkole
W Holandii standardowa aranżacja jest inna – w zasadzie standardem jest jest zmienność. Bierze się pod uwagę cel lekcji, sposób jej prowadzania, metody, styl pracy nauczyciela.
Układ zmienia się w zależności od potrzeb: rozwojowych dzieci w danym okresie życia i
indywidualnych dzieci (uwzględniając ich temperament, preferencje ale także specjalne
potrzeby edukacyjne dzieci z dysfunkcjami). Pojawiają się więc krzesła bujane, huśtawki, taborety, krzesła na kółkach a nawet rowery – na których uczeń może być w ruchu, a mimo to pracować przy stole. Jeśli ktoś ma potrzebę kiwania się na krześle – dostaje „bujaczek” zamiast tradycyjnego krzesła. Dzieci, które potrzebują ograniczenia bodźców – dostają słuchawki na uszy i ławkę ustawioną tak, że nie widać kolegów z klasy. Jeśli w planie dnia jest swobodne czytanie to dzieci mogą czytać leżąc na poduszkach, pufach, wygodnych kanapach i dywanie na podłodze, siedząc na schodach czy we własnej ławce.
Przestrzeń się zmienia wraz z rodzajem zadań jakie mają wykonywać uczniowie, a jeśli tylko jest taka możliwość to uczniowie sami decydują w jakim miejscu chcą się uczyć.
Miejsce do nauki to nie tylko klasa, w szkołach holenderskich z myślą o nauce wyposażane są także korytarze, place przed szkołą.
Co ciekawe nie tylko stoły zmieniają układ, ale także uczniowie regularnie zmieniają swoje miejsce i kolegów z ławki. Dzięki temu klasa lepiej się integruje, a uczniowie pracują w różnych zespołach.
W grupach najmłodszych (a szkołę zaczynają dzieci w wieku 4 lat!) – w sali wydzielone są przestrzenie do różnego typu aktywności: stoły w ustawieniu klubowym do pracy wspólnej w grupach; stoliki do pracy indywidualnej, często w wydzielonych miejscach, gdzie można pracować w skupieniu; kąciki tematyczne do zabawy i nauki; miejsce do zabaw ruchowych.
Centralne miejsce w klasie to pusta przestrzeń – aranżowana według potrzeb – to tu dzieci zaczynają dzień siadając w kręgu i rozmawiając, to tu bawią się na podłodze, uczą w ruchu, a jeśli chcą malują i układają puzzle. Takie rozwiązania, znane przecież z polskich przedszkoli, w Holandii są kontynowane także na wyższych szczeblach edukacji. Kącik z klockami zastąpiony jest miejscem do czytania lub grania w planszówki, ławki są coraz częściej wykorzystawane, ale nadal jest wiele, różnie zagospodarowanych miejsc z elementami typowymi dla wyposażenia domu, co czyni klasę przytulniejszą, bliższą, bezpieczniejszą, przyjaźniejszą i zwyczajnie ładniejszą.
Jak więc aranżować przestrzeń?
Kreatywnie, zmiennie, w zależności od potrzeb! Nie ma jednego słusznego układu ławek, ale na pewno powinien się zmieniać. Aranżacja klasy ma wspierać proces uczenia się i być do niego dostosowana. Układ ławek determinuje techniki i styl pracy, wzajemne relacje (lub ich brak), układ sił. Oczywiście przestawienie ławek nie jest cudownym remedium na bolączki dotyczące jakości nauczania. Jest to zmiana, która musi być świadomym zabiegiem nauczyciela, który wynika z jego warsztatu dydaktycznego i pomysłu na daną lekcję. Czasem jednak wystarczy zmienić układ ławek, aby intuicyjnie zmienić styl prowadzenia zajęć.
Ustawienie w podkowę (w kształcie litery U)
Dobry układ przy dyskusji, wspólnej pracy, prezentacji. Nauczyciel ma swobodny dostęp do wszystkich uczniów, może nawiązać z każdą osobą kontakt, a jednocześnie jest dobrze widoczny dla wszystkich uczniów.
Ustawienia do pracy zespołowej (klubowe, kawiarniane)
Możliwa jest swobodna praca w podgrupach, ale też samodzielna praca ucznia. Komunikacja w obrębie podgrupy jest swobodna. Stymulowana jest samodzielność uczniów i grup. Nauczyciel jest osobą wspomagającą; może podejść do grupy i udzielić wskazówek, konsultacji, ale też nie jest włączany do pracy żadnego zespołu.
