Edukacja w Holandii
Edukacja dzieci w Holandii na tle pozostałych krajów europejskich rozpoczyna się stosunkowo wcześnie, bo już od czwartego roku życia dziecka i trwa obowiązkowo do szesnastego włącznie. Nauka w publicznych szkołach w całości finansowana jest przez państwo. Edukacja w Holandii podlega Ministerstwu Edukacji, Kultury i Nauki (het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) oraz samorządom.
Popularnie nazywana w Polsce Holandia to w rzeczywistości Królestwo Niderlandów. A Holandia Północna i Południowa to jedynie dwa spośród dwunastu regionów tego kraju, którego terytorium obejmuje 41 526 km2 i, dla porównania, pod względem powierzchni stanowi jedną siódmą powierzchni Polski. Liczba ludność to około 16 mln. Językiem urzędowym jest język niderlandzki w mowie potocznej zwany holenderskim. Stolicą państwa jest Amsterdam, jednakże zarówno parlament, jak i władze sytuowane są w Hadze. Obecną królową monarchii dziedzicznej jest Beatrix, a następcą – syn, Książę Orański Willem Aleksander. Autorzy niniejszego artykułu celowo używają nazw j.holenderski i Holandia. Ze względu na trudności w przetłumaczeniu niektórych typów szkół został zastosowany model skrótu literowego powszechnie obowiązującego w Holandii.
Do lat 50/60. XX-ego wieku opiekę nad dziećmi sprawowała kobieta. W czasach rozwoju przemysłu wprowadzono system opieki nad dziećmi, który podlega ciągłym przemianom. Model rodziny to średnio troje dzieci, pracujący rodzice. Czas pracy rodziców według najnowszych badań to średnio 7,5 godziny dziennie.
Przedszkole/ Kinderopvang
Do czwartego roku życia dziecka rodzice mogą posyłać swoją pociechę do ośrodka całodziennej opieki, który nazywany jest kinderopvang/opieka nad dzieckiem, kinderdagverblijf/dzienny pobyt dziecka (w skrócie KDV) lub crèche/ żłobek. Instytucje te rozumiane są jako żłobek w połączeniu z przedszkolem. Z założenia są one prywatne, a opieka obejmuje mieszane grupy dzieci począwszy od pierwszego miesiąca życia aż do czterech lat. Pracownicy muszą posiadać odpowiednie kwalifikacje zdobyte minimalnie na poziomie szkoły średniej z ukończeniem odpowiednich kierunków. Utrzymanie dziecka w takim ośrodku należy do rodziców, jednakże istnieje możliwość uzyskania dofinansowania od państwa w wysokości max. 80% miesięcznych kosztów. Refundacja wydatków jest zależna od wysokości dochodów obojga rodziców. Koszt to maksymalnie 8,46 (w 2021 r.) za godzinę opieki nad dzieckiem.
Obok KDV popularną instytucją sprawującą opiekę nad dziećmi od niemowlęcia do 12. roku życia jest tzw. Gastouderopvang, w wolnym tłumaczeniu ”gościnna niania”. Opiekuje się ona maksymalnie czwórką dzieci do 12 lat w swoim domu lub domu rodzinnym dziecka. „Gościnna niania” ma przygotowanie zawodowe – minimum dyplom Helpende Zorg en Welzijn poziom 2. – kurs z zakresu ogólnej opieki medycznej. Koszt tej formy opieki nad dziećmi, w zależności od wysokości osiąganych dochodów rodziców/opiekunów, jest również refundowany przez państwo. Ze względu na zakres czasowy pracy od +/- 8:30 do 18:00 jest to bardzo popularna forma opieki nad dziećmi.
Należy podkreślić, że w większości przypadków w placówkach KVD rodzice sami muszą troszczyć się o posiłki dla swoich dzieci. Ośrodki te nie serwują dzieciom gorących posiłków, a jedynie owoce pomiędzy 9:00 a 10:00. W okolicach południa podawane są kanapki lub ewentualnie posiłki do odgrzania przyniesione przez rodziców. KVD posiadają jedynie małe zaplecze kuchenne, zazwyczaj jest to jedynie aneks kuchenny. Catering występuje nielicznie i jest dodatkowym kosztem nierefundowanym przez gminy. Sytuacja wygląda inaczej w przypadku niań dochodzących, które troszczą się o podawanie gorących posiłków w porozumieniu z rodzicami.
Dzieci, które nie uczęszczają do przedszkoli/ żłobków na terenie Holandii (KDV) w wieku od dwóch do czterech lat, mają szansę na kilkugodzinne zorganizowane zajęcia w grupie zwanej de peuterspeelzaal (PSZ)/ sala zabaw maluchów. PSZ jest to miejsce, gdzie dzieci pierwszy raz zostają na dłużej bez opieki rodziców (maksymalnie do trzech godzin dziennie). Organizowana forma gier i zabaw przygotowuje do bycia w grupie, co ma w przyszłości pomóc dziecku zaaklimatyzować się w szkole. Zajęcia odbywają się o wybranej przez rodziców porze dnia w godzinach porannych lub popołudniowych, od dwóch do trzech razy w tygodniu.
Wiele PSZ prowadzi zajęcia według programu VVE (Voor en Vroegse Educatie / Przed i wczesna Edukacja). Instytucje edukacji dla dzieci w wieku od 2 do 4 lat szczególnie troszczą się o poziom rozwoju językowego dziecka, aby wyrównać jego braki przed pójściem do szkoły. Holandia to kraj wielokulturowy, gdzie ludność pochodzi z różnych części świata i język niderlandzki jest drugim językiem dziecka. Rodzice, którzy mieszkają tu od pokoleń, bardzo często sami nie posługują się biegle tym językiem, stąd troska państwa o poprawność języka.
Szkoła Podstawowa/ Basisonderwijs
W Holandii każdego dnia do szkoły podstawowej z alternatywnym programem nauczania uczęszcza około 1,5 miliona dzieci. Rodzice mają szerokie pole wyboru szkoły, a w klasach uczniowie umieszczani są według wieku, chociaż można spotkać szkoły, gdzie podstawą podziału klas/ grup jest rozwój intelektualny dziecka.
Szkoła podstawowa to osiem klas, a edukacja zaczyna się od 4. roku życia, przy czym od 5. roku jest ona obowiązkowa. Szkolnictwo jest sprywatyzowane, mocno zróżnicowane i bazuje na wielu metodach.
Najbardziej popularne szkoły, które można spotkać w tym kraju to:
- szkoły publiczne bez podstaw religijnych i ideologicznych (openbare),
- szkoły vrijeschool znane jako waldorfskie oparte na pedagogice Rudolfa Steinera,
- szkoły Montessori oparte na pedagogice stworzonej przez Marię Montessori,
- szkoły protestanckie/ chrześcijańskie (christelijke school),
- szkoły katolickie (katholike school),
- szkoły jena oparte na metodzie profesora Petera Petersena z Jeny,
- szkoły daltońskie oparte na metodzie amerykańskiej nauczycielki Helen Parkhurst,
- szkoły Pestalozzi oparte na pedagogice Johanna Heinricha Pestalozzi.
Występują jeszcze szkoły muzułmańskie, żydowskie i hinduskie. Popularne są również szkoły typu: The British School, American School, Franse School czy Interntional School. Edukacja w tych szkołach oparta jest z reguły na programach pochodzących z kraju, z którego wywodzi się dana szkoła, a zasady przyjęcia dzieci do szkoły regulują specjalne rozporządzenia. Roczny koszt utrzymania dziecka w tych szkołach waha się od € 3500 do € 18.000. Zasobniejsze firmy refundują czesne dzieciom swoich pracowników.
Szkoły podstawowe są kontrolowane przez odpowiednik polskiego Kuratorium Oświaty/ Algemene Inspectie van Onderwijs. Do jego zadań należy przede wszystkim weryfikacja, czy poziom nauczania jest na odpowiednim poziomie. W razie konieczności może zamknąć szkołę z końcem roku za uchybienia w realizacji planu nauczania. Wszystkie gminy dysponują informacją o poziomie edukacji szkół na swoim terytorium. Wyznacznikiem poziomu jest współczynnik ilości dzieci, które kończą szkołę z wysokim wynikiem testu CITO – Centraal Instituut voor Toetsontwikkeling – instytucji państwowej zajmującej się układaniem testów egzaminacyjnych dla szkolnictwa holenderskiego na różnych poziomach nauczania od PSZ (Peuterseelzaal) do edukacji dla dorosłych.
Szkoła podstawowa dzieli się na:
- onderbouw/ klasy najmłodsze [klasy 1 i 2]
- middenbouw/ klasy średnie [klasy 3, 4 i 5]
- bovenbouw/ klasy najstarsze [klasy 6, 7 i 8].
Edukacja na etapie szkoły podstawowej kończy się wspomnianym już testem CITO. Zajęcia w szkole odbywają się od poniedziałku do piątku, jednakże wiele szkół zachowało system z lat 50., kiedy to zajęcia w środy we wszystkich szkołach podstawowych trwały do ok. 12.30. Dodatkowo dzieci z klas najmłodszych w piątki mają wolne bądź zajęcia trwają do południa. Zajęcia w szkołach podstawowych kończą się miedzy 15.00 a 15.30. W czasie zajęć dzieci mają dwie przerwy. Przerwa 15-minutowa na owoce (drugie śniadanie) około 10.00 i obiadowa godzinna od 12.00.
Najdłuższa przerwa związana jest z zabraniem dzieci do domu na posiłek. Ze względu na tryb pracy rodziców i brak możliwości odbierania dzieci na najdłuższej przerwie w szkołach organizowane są dyżury rodziców, którzy opiekują się w tym czasie dziećmi na podwórku i korytarzach szkoły. Jednakże często można się jeszcze spotkać z sytuacją, że rodzice i opiekunowie odbierają dzieci ze szkoły w czasie tej przerwy. W szkołach podstawowych nie ma stołówek ani kantyny, gdzie można dostać ciepły posiłek. Z reguły nie ma także automatów z fast foodem. Każda szkoła podstawowa posiada swój własny plac zabaw lub miejsce rekreacji. W ciągu roku organizowane są różnego rodzaju wycieczki krajoznawcze i naukowe. Od sposobności i zamożności szkoły zależy to, czy program zostanie wzbogacony o dodatkowe atrakcje, takie jak: teatry, wycieczki czy ciekawi goście. Wszystkie materiały, pomoce naukowe, książki, a także materiały biurowe dostępne są w szkole i tam pozostają.
Wykształcenie średnie/ Voortgezet onderwijs
Szkoła średnia jest kontynuacją nauki po szkole podstawowej (dla dzieci od 12 życia) i przygotowuje młodzież do szkolnictwa wyższego i zawodowego. Edukacją w szkołach średnich w Holandii w roku szkolnym 2021/2022 objętych było 630.000 uczniów. Szkoły średnie mogą mieć różne podłoże nauczania: religijne (np. protestanckie, katolickie), publiczne o wybranym systemie pedagogicznym (np. szkoły daltońskie, montessori, wolne szkoły powszechnie znane jako szkoły waldorfowskie).
System edukacji holenderskiej bardzo często wspierany jest przez badania rynku dotyczące zapotrzebowania na specjalistów w danym sektorze. Ministerstwo Edukacji współpracuje z gminami i organizacjami w celu ustalenia planu strategicznego w oparciu o statystyki i badania rynku. Podział przedstawiony poniżej jest jedynie próbą pokazania zarysu ogólnego edukacji w tym kraju.
W szkołach średnich występuje brugklas/ klasa przejściowa lub pomostowa (rok lub dwa lata). Założeniem tej klasy jest wyrównanie różnic pod względem znajomości języka holenderskiego i matematyki. Pobyt dziecka w tej klasie ma także pomóc przezwyciężyć trudności związane z rozpoczęciem edukacji w szkole średniej.
Na terenie Holandii szkoły średnie można podzielić na:
- vwo
- havo
- vmbo
- praktijkonderwijs.
Vwo to voorbereidend wetenschappelijk onderwijs/ edukacja przygotowująca do nauczania wyższego, w którym wyróżnia się ateneum i gymnazjum (z łaciną i greką). Nauka trwa 6 lat i kończy się egzaminem m.in. z języka holenderskiego, angielskiego i matematyki. Wyróżnić można tu podział na klasy: onderbouw/ młodsze – bovenbouw/ starsze. Onderbouw może oferować młodzieży nauczanie według wybranych programów, np. nauczanie dwujęzyczne, gdzie językiem wiodącym jest język angielski i uczniowie po trzecim roku intensywnej nauki zdają egzamin Certificate in Advanced English/ CAE.
Havo to hoger algemeen voortgezet onderwijs/ edukacja średnia z ograniczoną maturą, typ szkoły o profilu ogólnokształcącym, jednakże szkoła kształci uczniów jedynie do uczelni wyższych, ale nie uniwersyteckich. Edukacja w szkołach tego typu trwa 5 lat i kończy sie egzaminem z matematyki, języka holenderskiego i angielskiego. Absolwenci tego poziomu nauczania mogą kontynuować swoją naukę na uczelniach wyższych HBO (Hogerberoeponderwijs), gdzie są przygotowywani do zawodów, w których wymagane są wyższe kwalifikacje. Jeśli absolwenci havo chcą w przyszłości podjąć naukę na uczelni uniwersyteckiej, to po otrzymaniu dyplomu muszą kontynuować naukę przez dodatkowe 2 lata na poziomie vwo (bovenbouw) lub rok studiów na uczelni HBO.
Podczas ostatnich dwóch lat edukacji w szkołach havo i trzech – w szkołach vwo uczniowie muszą dokonać wyboru profilu powszechnie znanego jako pakiet przedmiotów, którego celem jest lepsze przygotowanie do nauki na uczelniach wyższych lub uniwersytetach.
Wyróżnia się następujące profile:
- Przyroda i Technika (Natuur en Techniek)
- Przyroda i Zdrowie (Natuur en Gezondheid)
- Ekonomia i Społeczeństwo (Economie en Maatschappij)
- Kultura i Społeczeństwo (Cultuur en Maatschappij).
Vmbo (voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs/ przygotowanie do zawodu) to typ szkoły przygotowującej uczniów (od 12 do 16 lat) do nauki zawodu w mbo (middelbaaberoeps onderwijs). Szkoły vmbo dzielą się na:
- vmbo teoretische leerweg (tl) – teoretyczne przygotowanie do zawodu
- vmbo gemengde leerweg (gl) – teoretyczne i praktyczne przygotowanie do zawodu
- vmbo kadeberoepsgerichte leerweg (kb lub kbl) – nauka zawodu przez praktykę
- vmbo basisberoepgerichte leerweg (bb) – przygotowanie do zawodu bez podstaw teoretycznych
- vmbo leerwegondersteunend onderwijs (lwoo) – nauka zawodu dla słabych uczniów.
Po ukończeniu edukacji na poziomie vmbo młodzież kontynuuje naukę (przez dwa dodatkowe lata) na poziomie havo (bovenbouw). Dotyczy to uczniów poziomu vmbo tl, natomiast uczniowie pozostałych szkół vmbo (z wyjątkiem vmbo lwoo) mogą kontynuować edukację wybranego zawodu na poziomie MBO (middelbaar beroepsonderwijs) w wybranym sektorze.
Odrębny rodzaj szkół zajmuje się edukacją zawodową młodzieży ze szczególnymi trudnościami w przyswajaniu wiedzy. W Polsce szkoły takie znane były powszechnie jako przyuczające do zawodu. W nich młodzież uczy się dodatkowo życia, jak mieszkać, pracować, współżyć z otoczeniem. Dodatkowo dzieci uczą się życia, jak mieszkać, pracować, współżyć z otoczeniem. Wyznacznikiem skierowania dziecka do takiego typu szkoły są wyniki testu na inteligencję (IQ od 60 do 80) i wniosek ze szkoły, że dziecko ma zaległości w nauce na poziomie szkoły podstawowej (minimum 3 lata). Nauka w szkołach z przygotowanie do zawodu trwa 5 lat i granicą jest wiek ukończenia 18. roku życia. Tutaj nie ma przejścia do systemu vmbo.
We wszystkich wymienionych typach szkół czas edukacji bywa różnie. Niezależnie od tego, założeniem całego systemu edukacyjnego w Holandii jest indywidualne podejście do ucznia z uwzględnieniem jego umiejętności i rozwoju społeczno-emocjonalnego, co skutkuje dopasowaniem do odpowiedniej szkoły. Na wszystkich poziomach nauczania, w szczególności KDV i szkołach podstawowych, duży akcent kładzie się na rozwój emocjonalno-społeczny dziecka czyli na umiejętności współżycia z rówieśnikami w grupie.
Bardzo ważną przepustką ze szkoły podstawowej do szkoły średniej są wyniki testu CITO (np. 537 – 540 pkt. w havo, 545 – 550 w vwo) i opinia nauczyciela o postępach ucznia w nauce w ciągu co najmniej 3 lat nauki w szkole podstawowej. Niektóre szkoły średnie oraz uniwersytety szczycące się wysokim poziomem nauczania mogą wprowadzić specjalną procedurę rekrutacyjną. Uczniowie, studenci obok wysokich not w swoich raportach (świadectwo ukończenia nauki) muszą w obecności notariusza ciągnąć los lub zdawać wewnętrzne egzaminy dopuszczające z wybranych przedmiotów.
Anna Sartanowicz Nijssen
Tomasz Norbert Karawajczyk
